FLOW to określenie, w którym zawiera się kreatywność, skupienie, zaangażowanie i radość z wykonywanego zadania. Fantastycznie by było, aby stan FLOW towarzyszył nam i naszym uczniom na co dzień. Jak sprawić, by Twoja klasa była dobrym środowiskiem dla FLOW?
Czym jest FLOW? To stan, w którym liczy się tylko “tu i teraz”, a zadanie, które nas zajmuje angażuje cały umysł. To stan skupienia, w którym wyciszamy się na wszystkie zewnętrzne bodźce. Niektórzy określają FLOW jako rodzaj transu, w którym łączy się ze sobą uczucie relaksu, ale też maksymalnej produktywności. Zatracenie się w przyjemności, jaką jest wykonywanie konkretnej aktywności, doskonale jest znane pisarzom, sportowcom, naukowcom, ale też każdemu z nas, kto ma jakąś pasję, w której lubi się doskonalić. Z FLOW bowiem związane jest bezustanne zwiększanie swoich możliwości, dlatego jest tak pożądanym stanem w nauce. W przypadku uczniów, większość nauczycieli ma przyjemność oglądać stan FLOW jedynie w trakcie zabawy na przerwie, gdy zabawa jest celem samym w sobie, a dzieci są nią w pełni pochłonięte. Co zrobić, aby przenieść tę energię do klasy?
Niezbędne składniki FLOW
Aby to zrobić, trzeba dokładnie wiedzieć, jakie warunki muszą być spełnione, aby osiągnać stan FLOW. Otóż każde zadanie, które ma potencjał, aby wywołać FLOW:
- ma wpisane w siebie jasne cele (wiem, do czego dążę)
- daje natychmiastowy feedback (od razu wiem, czy robię to dobrze)
- zapewnia równowagę między umiejętnościami i wyzwaniami (moje akcje są skuteczne, a efekt jest współmierny do mojego zaangażowania). Dobrze przedstawia to diagram:
Warto zauważyć, że jeśli zadanie jest zbyt proste, mamy tendencję do doświadczania nudy, a nawet apatii. Jeśli natomiast zadanie jest za trudne, odczuwamy niepokój.
Jak to wszystko przełożyć na rzeczywistość w klasie, w której lekcja ma ograniczoną ilość minut, a każdy z uczniów wymaga indywidualnego podejścia?
FLOW w Twojej klasie
Warto pamiętać, że nie jesteśmy w stanie wywołać stanu FLOW w drugiej osobie, ponieważ to stan, który każdy musi odkryć sam dla siebie. To, co możemy zrobić, jako nauczyciele, to sprawić, że środowisko klasy będzie mniej lub bardziej przyjazne FLOW. Jeśli chcesz zaprosić FLOW do klasy:
- Dbaj o to, by zadanie było dostosowane do umiejętności
Uczniowie porzucają zadania, które są dla nich zbyt trudne. Odczuwają przed nimi lęk i frustrację, z której rodzi się poczucie, że “nigdy się tego nie nauczę”. Z kolei zbyt proste zadania nie stanowią wyzwania, więc są nudne i nieangażujące.
To, co możesz zrobić, aby wspierać każdego ucznia niezależnie od jego poziomu wiedzy, to jest przygotowywać materiały dostosowane do różnych potrzeb: tabelki, wykresy, listy słówek, pomoce graficzne. Zgodnie z ideą pedagogicznych rusztowań (scaffolding), nauczyciel powinien towarzyszyć uczniowi na jego drodze oferując pomoc, ale nie wyręczając go.
2) Pomóż uczniom znaleźć wewnętrzną motywację
System edukacyjny zbudowany jest wokół ocen, wyników i egzaminów. To prowadzi do stopniowej utraty zainteresowania uczeniem się dla samego uczenia wśród młodzieży. Chociaż program nauczania zdaje się być ograniczający, tylko od nauczyciela zależy, jak wykorzysta poszczególne jego elementy. Każdy punkt programu nauczania może być powodem do zadawania pytań stymulujących kreatywność i ciekawość. Warto uczniom pokazywać, w jaki sposób rzeczy, których się uczą, mogą mieć wpływ na ich życie tu i teraz. Wybierajmy przykłady dobrze znane uczniom, osadzajmy problemy w środowisku, w jakim egzystują. Wzbudzajmy w nich potrzebę dowiadywania się.
3) Nie rozpraszaj uczniów
Jakość ważniejsza jest od ilości. Aby skupić uwagę uczniów, nie potrzebujesz coraz to nowszych pomocy naukowych, gier, aktywności etc. Wystarczy jedna, ale taka, która będzie pobudzać wszystkie obszary mózgu uczniów (link do Whole Brain Teaching) i która na tyle ich zaangażuje, że nie będą potrzebować innych bodźców. Pozwól uczniom spokojnie wchodzić w zadania, poznawać zasady i oswajać się z nimi. Pomyśl o uczeniu jak o powoli rozkręcającej się karuzeli, a nie przejażdżce rollercasterem.
4) Zapewnij narzędzia
Warto uczyć o tym, jak się uczyć. Nazywaj poszczególne procesy rozwiązywania działań, podsuwaj sposoby na radzenie sobie z problemami, np. robienie planów, ocenianie swoich umiejętności, zbieranie informacji, efektywne tworzenie fiszek etc. Im bardziej uzbroisz swoich uczniów w wiedzę o tym, jak radzić sobie z trudnościami w zdobywaniu wiedzy, tym łatwiej wejdą w stan FLOW.
5) Pozwól uczniom przejąć stery
Ze stanem FLOW związane jest poczucie kontroli. Dlatego tak ważne jest pozwalanie uczniom na przygotowywanie indywidualnych projektów, rozpisywanie własnego planu lekcji. Twoim zadaniem jest przekazanie uczniom odpowiedzialności za ich własną edukację. W tym celu możesz zadać sobie pytanie: co robię dla uczniów, co oni mogliby na co dzień robić sami dla siebie?
Nie ma jednej recepty na to, w jaki sposób osiągnąć stan FLOW. Żaden z nauczycieli nie ma możliwości wzbudzenia w uczniach miłości do nauki czy wzmożonej koncentracji. Za to wszyscy nauczyciele mogą sprawić, że w ich klasie stan FLOW będzie w naturalny sposób występować. Dzięki temu uczniowie będą mieli szansę poznać przyjemność płynącą z procesu, jakim jest przyswajanie wiedzy. A to zmieni ich nastawienie do nauki już na zawsze.