Każdy z nas zazdrościł kiedyś tym, którzy byli prymusami klasowymi, nieustannie chwalonymi przez nauczycieli, nagradzanymi i stawianymi za wzór przez rodziców. Choć nieraz pogardliwie nazywaliśmy ich kujonami, to jednak często zamienilibyśmy nasze mierne lub przeciętne, często z trudem zdobyte oceny na ich wyśmienite stopnie i związane z nimi korzyści.
Czy jednak rzeczywiści e było czego zazdrościć? Czy zdobywanie najlepszych ocen ma kluczowe znaczenie? Czy perfekcyjne oceny na świadectwie szkolnym są wyznacznikiem prawdziwych kompetencji ucznia? Czy ciągłe poddawanie się procederowi oceniania pozytywnie wpływa na naszą psychikę i zapewnia szybsze i bardziej efektywne pozyskiwanie wiedzy oraz praktycznych umiejętności?
Powszechnie uważa się, że ocen w szkole nie da się uniknąć, gdyż pełnią ważną rolę w motywowaniu do nauki, dzięki nim można zmierzyć tzw. przyrost wiedzy i umiejętności, punkty za oceny na świadectwie i egzaminach decydują o przyjęciu do szkół wyższego stopnia czy uczelnie. Czy jednak wysoka średnia ocen rzeczywiście zawsze zapewnia szeroko pojęty sukces w pracy oraz życiu?
Badania przeprowadzone w ciągu ostatnich lat na Uniwersytecie w Michigan ujawniły, iż 80 % uczniów opiera poczucie własnej wartości na zdobywanych w szkole ocenach, co z kolei może być źródłem stresu i frustracji. Często zdarza się, że im niższe oceny otrzymujemy, tym bardziej cierpi na tym poczucie naszej pewności siebie, co może być przyczyną innych poważnych problemów życiowych.
Okazuje się ponadto, że pościg za najlepszymi ocenami lub uczenie się tylko dla oceny zabija w uczniach naturalne pragnienie odkrywania i radość ze zdobywania wiedzy, a także w znacznym stopniu zmniejsza ich kreatywność. Nie liczy się dla nich droga, lecz jedynie sam cel – upragniona ocena. Tracą przy tym lub minimalizują motywację wewnętrzną, która jest kluczowa i najbardziej skuteczna. Uczenie się pod nieustanną presją otrzymywania jak najlepszych ocen może prowadzić do wysokiego poczucia stresu, a nawet znacznie poważniejszych zaburzeń psychicznych jak i fizycznych.
Czy istnieje zatem jakieś inne wyjście? Okazuje się, że tak. Za przykład może służyć Finlandia i jej system edukacyjny uważany obecnie za jeden z najlepszych na świecie. Formalne ocenianie, odpytywanie, sprawdziany, egzaminy czy przymusowe prace domowe odgrywają w procesie nauczania o wiele mniejszą rolę niż np. w USA. Przez pierwsze sześć lat nauczania dzieci nie otrzymują tradycyjnych ocen, a pierwszy standaryzowany test zdają dopiero na koniec szkoły średniej. Prace domowe polegają głównie na wykonywaniu projektów grupowych lub czytaniu lektur. Mimo to uczniowie fińscy odnoszą duże sukcesy i wciąż znajdują się światowej TOP 10 uczniów uzyskujących najwyższe wyniki na testach akademickich.
Zdaniem wielu badaczy omawianego zagadnienia oraz doświadczonych nauczycieli najistotniejsze w osiągnięciu sukcesu szkolnego i zawodowego jest odnalezienie i rozwijanie w sobie niewymuszonej chęci do poznawania nowych obszarów wiedzy i pogłębiania swoich zainteresowań i pasji życiowych, samodzielne myślenie oraz poszukiwanie odpowiedzi na nurtujące nas pytania.